Σε προηγούμενο άρθρο εξηγήσαμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ανάπτυξη συναισθηματικών δεσμών μέσω του φαινομένου που στην Εξελικτική Ψυχολογία ονομάζεται προσκόλληση στη δημιουργία σχέσεων αγάπης στη ζωή μας. Πράγματι η προσκόλληση είναι αυτή που θα καθοδηγήσει το ευάλωτο βρέφος να αναζητήσει την προστασία της μητέρας του και αργότερα και άλλων ενηλίκων που το φροντίζουν. Μέσω αυτής μαθαίνει για πρώτη φορά το νόημα της επιβίωσης, της ζωής, της ασφάλειας αλλά και της σχέσης – της σχέσης με τον άλλο άνθρωπο και τον κόσμο που το περιβάλλει, της σχέσης με όλα όσα βρίσκονται έξω από εκείνο.
«Προσκολλώμενοι» δημιουργούμε συναισθηματικούς δεσμούς με άλλους ανθρώπους στην αναζήτησή μας για αποδοχή, σταθερότητα, ασφάλεια, παρηγοριά. Οι δεσμοί αυτοί λειτουργούν υγιώς, στο βαθμό που μέσα σε αυτούς νιώθουμε ανακούφιση και σιγουριά.
Η προσκόλλησή μας όμως λειτουργεί ως «δάσκαλος» για την έννοια της ζωής, της αγάπης, των σχέσεων και της ασφάλειας ακόμα και όταν η σιγουριά και η ανακούφιση λείπουν και αντικαθίστανται από αμφιθυμία και αμφισημία, από παραμέληση και κακοποίηση, από φυσική ή/ και συναισθηματική απουσία. Μία σύντομη περιγραφή των τεσσάρων κύριων εκδοχών της προσκόλλησης ακολουθεί παρακάτω:
- Όταν η προσκόλληση είναι ασφαλής, η σχέση χαρακτηρίζεται από εμπιστοσύνη. Το βρέφος στην παρουσία του/ της τροφού νιώθει άνετα να εξερευνήσει το περιβάλλον του· αν δε αυτός/ -ή απουσιάσει, τότε δυσφορεί – στην επανένωση όμως επανέρχεται και η καλή του διάθεση. Μεγαλώνοντας μαθαίνει να εμπιστεύεται τον εαυτό του, ενώ αντιμετωπίζει τους άλλους και τον κόσμο που το περιβάλλει χωρίς φόβο. Είναι οι ενήλικες εκείνοι που, όταν κάποιος αγαπημένος τους «χαθεί» για λίγο, θα διαχειριστούν την απουσία του με καλή πίστη και ψυχραιμία (μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου…) και θα τον καλωσορίσουν πίσω με θέρμη, όταν επιστρέψει στη ζωή τους.
- Όταν η προσκόλληση είναι αγχώδης, η σχέση χαρακτηρίζεται από έλλειψη εμπιστοσύνης. Το βρέφος βιώνει έντονο στρες τόσο στην απουσία, όσο και στην παρουσία του τροφού, καθώς ο τελευταίος δεν ικανοποιεί με σταθερότητα τις συναισθηματικές του ανάγκες. Μεγαλώνοντας, δε γνωρίζει τι να περιμένει από τον κόσμο και τους άλλους, και προκειμένου να «επιβιώσει», στις σχέσεις αγάπης κάνει τα πάντα, προκειμένου να αποφύγει την εγκατάλειψη – παραμελώντας τις προσωπικές του ανάγκες – νιώθοντας απόλυτα εξαρτημένο από τους ανθρώπους που αγαπά.
- Όταν η προσκόλληση είναι χαοτική, η σχέση είναι μια σχέση «αγάπης και μίσους μαζί».Το βρέφος βιώνει έντονο στρες στην απουσία του/ της τροφού όπως και στην αγχώδη περίπτωση, όμως στην επιστροφή του αντιδρά με συναισθηματικές εκρήξεις. Είναι επίσης το βρέφος που δεν απολαμβάνει σταθερότητα στην ικανοποίηση των αναγκών του, αλλά η σχέση εμπεριέχει και το συστατικό της συναισθηματικής κακοποίησης, καθώς ο ίδιος άνθρωπος είναι για εκείνο πηγή ανακούφισης αλλά και φόβου, ματαίωσης και θυμού. Παρόμοιες και συχνά συγκρουσιακές είναι και οι σχέσεις του σε μεγαλύτερη ηλικία, καθώς η συναισθηματική του σύγχυση για τους άλλους και τον κόσμο γύρω του συνεχίζεται.
- Όταν η προσκόλληση είναι αποφευκτική, πιθανότατα «τιμωρείται» από τον/ την τροφό με κάποιον τρόπο. Το βρέφος ίσως παραμελείται ή και κακοποιείται από τον Σημαντικό Άλλο στη ζωή του και μαθαίνει να μην τον αποζητά. Μεγαλώνοντας μαθαίνει να αντιμετωπίζει τη συναισθηματική εγγύτητα ως κάτι επικίνδυνο. Οι συναισθηματικοί δεσμοί σπανίζουν στη ζωή του, ενώ οι σχέσεις του με τους άλλους είναι ασταθείς, επιφανειακές και βραχύβιες.
Εν κατακλείδι αξίζει να σημειωθεί πως μέσω της προσκόλλησής μας με τον/ την τροφό μας δεν καλλιεργούμε μόνο την επαφή μας με τον «έξω κόσμο», αλλά και με τον «μέσα». Επίπλέον, ο τύπος της προσκόλλησής μας μπορεί με τα χρόνια να αλλάξει. Όπως συμβαίνει και με τα γενετικά κληρονομημένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας, η επίδρασή του στη «μοίρα» μας, στην πορεία της ζωής μας, έχει βρεθεί πως είναι περιορισμένη· κι αυτό γιατί μεγαλώνοντας αναπτύσσουμε ενδοπροσωπικές και διαπροσωπικές δεξιότητες, οι οποίες μπορούν να βελτιωθούν σε οποιαδήποτε ηλικία. Γνωρίζουμε μάλιστα πως το Coaching είναι αποτελεσματικό στο χτίσιμο και την περαιτέρω ανάπτυξή τους. Δε ζούμε, λοιπόν, στο έλεος των πρώιμων εμπειριών μας, ούτε είμαστε καταδικασμένοι να τις αναπαράγουμε μέχρι το θάνατό μας. Το πρώτο βήμα για την απελευθέρωσή μας από τα βαριά κληροδοτήματα του παρελθόντος είναι το θέμα του επόμενου άρθρου μας για τις ανθρώπινες σχέσεις, και αφορά τη σχέση μας με τον εαυτό μας.