Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι ένα από τα βασικά ερευνητικά αντικείμενα της Θετικής Ψυχολογίας, χάρη στην οποία σήμερα γνωρίζουμε ότι πρόκειται για ένα σύνολο χαρακτηριστικών και δεξιοτήτων που καλλιεργούνται με σκοπό τη βίωση θετικών συναισθημάτων, την θετική σκέψη, τη νοηματοδότηση της ζωής μας και τις θετικότερες αφηγήσεις μας για αυτήν. Όπως όμως κάθε θετικό πρόσημο βρίσκει το δικό του νόημα πλάι σε ένα αρνητικό – και σε αντιδιαστολή με αυτό – έτσι και η αναζήτηση της πολυπόθητης αυτής ανθεκτικότητας έχει ως αφετηρία το αντίθετό της. Είναι πράγματι αδύνατο να ερευνηθεί κάτι επαρκώς μόνο σε συνθήκες παρουσίας και όχι απουσίας του· οτιδήποτε γνωρίζουμε, το γνωρίζουμε χάρη στην ιδιότητά του κατά περίπτωση τόσο να υφίσταται όσο και να λείπει.
Εάν λοιπόν το ταξίδι μας έχει προορισμό την ψυχική ανθεκτικότητα, η αφετηρία του δεν μπορεί παρά να είναι η αποδοχή της ψυχικής τρωτότητας και του πόνου που αυτή συχνά συνεπάγεται.
Το ερώτημα βέβαια που τίθεται ύστερα από αυτή τη διαπίστωση είναι το ποιος θα είναι ο προορισμός μας, αν το ταξίδι μας ξεκινά από την αντίσταση, την αποφυγή ή την άρνηση της ψυχικής τρωτότητας και του ψυχικού πόνου – ως κάτι ανεπιθύμητο, περιττό ή και βλαπτικό για εμάς· είναι εξάλλου ο συνήθης τρόπος με τον οποίο μαθαίνουμε ως παιδιά, παρατηρώντας τους γύρω μας (και όχι απαραίτητα μόνο ακούγοντας τις απόψεις που λεκτικά επιχειρούν να μας εμφυσήσουν) να βλέπουμε τη συναισθηματική ευαισθησία και οδύνη, αγνοώντας ότι αποτελεί οικοδομικό ογκόλιθο της ανάπτυξής μας:
- Σε επίπεδο φυσιολογίας πόνος και θεραπεία είναι άρρηκτα συνυφασμένα: τα νευροπεπτίδια που καθιστούν δυνατή την αίσθηση του πόνου στο νευρικό μας σύστημα είναι και αυτά τα οποία επιταχύνουν την κυτταρική αναπαραγωγή στα σημεία των τραυμάτων, ώστε να θεραπευθούν.
- Η εύρυθμη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου εξαρτάται τόσο από τη νευρογένεση και τη διασύνδεση των νευρώνων (συναπτογένεση), όσο και από την απόπτωσή τους (το «θάνατο», την αριθμητική τους μείωση).
- Στη συνέχεια των παραπάνω, τόσο η λήθη όσο και το πένθος είναι κομβικής σημασίας κατά την ψυχοδυναμική θεραπεία, προκειμένου οι ασθενείς να συνεχίσουν την περαιτέρω ανάπτυξη των υγιών λειτουργιών της προσωπικότητάς τους.
- Σε άλλες ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις η εξέλιξη του θεραπευόμενου συντελείται μέσα από την επεξεργασία του τραύματος και δε συμβαίνει εν κενώ.
- Από την αρχαιότητα ακόμα κατά τόπους φιλοσοφίες και ολιστικές ιατρικές πρακτικές αντιμετώπιζαν την αντίσταση στην αλλαγή ως γενεσιουργό αιτία ασθενειών του σώματος και του θυμικού.
Αποδεχόμενοι, λοιπόν, όσα μας έχουν συμβεί, αλλά και όσα αναπόφευκτα θα μας συμβούν στο μέλλον, ξεκινάμε την ψυχική μας ενδυνάμωση. Όταν όμως πρόκειται για την ψυχική ενδυνάμωση των παιδιών, τα οποία μαθαίνουν παρατηρώντας μας και όχι μόνο ακούγοντάς μας, υπάρχουν τέσσερις ωφέλιμες συνήθειες που μπορούμε να υιοθετήσουμε στην καθημερινή μας ζωή, οι οποίες θα θεμελιώσουν από νωρίς αυτήν ακριβώς την κατανόηση που εμείς συχνά σε μεγάλη ηλικία καλούμαστε να πετύχουμε εκ του μηδενός:
- Χρειάζεται να επιτρέπουμε στα παιδιά να δουν και να επεξεργαστούν (μαζί μας) τις λύπες, τις απογοητεύσεις και κάθε είδους συναισθηματικές μας δοκιμασίες. Είναι απαραίτητο να αναπτύξουν συναισθήματα ασφάλειας και εμπιστοσύνης απέναντι σε γονείς, δασκάλους και φροντιστές οι οποίοι δε βιώνουν μόνο χαρά, καθώς μεγαλώνοντας θα αντιδρούν αυτόματα με άγχος σε οτιδήποτε παρεκκλίνει από αυτήν.
- Χρειάζεται να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν ότι το δυσάρεστο γεγονός – ο πόνος, η απώλεια, η ματαίωση, το πένθος – δεν είναι το καθοριστικό συμβάν μιας σχέσης ή μιας πορείας αλλά ισότιμο κομμάτι της. Χρειάζεται να κατανοήσουν τη σύνδεση του συμβάντος με το πριν και το μετά και να μπορούν να σκεφτούν ειδικά το δεύτερο, να το σχεδιάσουν, ακόμα και να ανυπομονούν για αυτό, όταν η δυσκολία θα έχει περάσει.
- Χρειάζεται να δείξουμε στα παιδιά με έμπρακτο τρόπο το «δεν πειράζει» που τόσο συχνά τους επαναλαμβάνουμε. Ανάλογα με την ηλικία τους μπορούμε να απαντήσουμε με ένα χαμόγελο στο κλάμα τους (αντί να το ενισχύσουμε αντανακλώντας πίσω τις εκφράσεις τους) και να στρέψουμε την προσοχή τους αλλού (ιδανικά κάτι απτό διαθέσιμο από το «πριν» ή το «μετά» της προηγούμενης παραγράφου που να τα συνδέει με το παρόν – καθώς τα βρέφη δεν μπορούν να σκεφτούν για κάτι που δεν υπάρχει μπροστά τους)· μπορούμε να προχωρήσουμε παραπέρα στην προσχολική και σχολική ηλικία, βοηθώντας τα να αντιληφθούν το γεγονός ως μέρος μιας συνέχειας, ως κάτι φυσιολογικό που έχει ξανασυμβεί και θα ξανασυμβεί με την ίδια ή παρόμοια μορφή και στα ίδια και σε άλλους ανθρώπους γύρω τους και ενθαρρύνοντάς τα με το δικό μας παράδειγμα να δείξουν θάρρος, κουράγιο και υπομονή.
- Χρειάζεται να βοηθήσουμε τα παιδιά να εκφράσουν με λέξεις αυτό που βιώνουν, είτε τους προκαλεί ευφορία είτε δυσφορία. Είναι εύκολο να παραβλέψουμε αυτή την ανάγκη, όταν αντιμετωπίζουμε ένα παιδί ήρεμο και χαρούμενο. Είναι όμως απαραίτητο να αντιληφθεί ότι λύπη και χαρά είναι ισάξιες προσοχής, και να οικοδομήσει ανάλογα την αντίληψη, την προσοχή, την επεξεργασία και την απομνημόνευση και ανάκληση των γεγονότων της καθημερινότητάς του. Μέσα από αυτήν αποκτά τις πρώτες του εικόνες τόσο για τον κόσμο όσο και για τη δική του θέση μέσα σε αυτόν – δύο σταθερές που δε βρίσκονται στο έλεος συγκυριών, συναισθηματικών διαθέσεων και παροδικών προκλήσεων.
Το ταξίδι προς την ψυχική ανθεκτικότητα μπορεί να ξεκινήσει σε κάθε ηλικία. Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως, όπως έχουμε έμμεσα «δηλώσει» με την coaching προσέγγισή μας, οι αποτελεσματικότερες διαδικασίες ενδυνάμωσης της ενήλικης ζωής δε διαφοροποιούνται ουσιαστικά από αυτές με τις οποίες έχουμε οικοδομήσει και ενστερνιστεί τα σημαντικότερα μαθήματα της παιδικής μας ηλικίας. Τα πρώτα λοιπόν μαθήματα αποδοχής για τα παιδιά μας είναι η καλύτερη αφορμή, για να αντιμετωπίσουμε και τους δικούς μας «εφιάλτες», μικρούς και μεγάλους – όπως και εκείνα, έτσι και εμείς έχουμε μέλλον μπροστά μας, για το οποίο αξίζει να βάλουμε… «τα δυνατά μας».